Lezen vanaf een beeldscherm: Wat werkt écht?

Steeds meer mensen lezen vanaf een beeldscherm. Of het nu gaat om artikelen, e-books of werkinstructies: jouw ogen maken dagelijks uren op een laptop, tablet of e-reader. Dat is handig, maar het is ook anders dan lezen op papier. Misschien merk je dat je sneller afgeleid raakt of dat je minder onthoudt.

Lezen vanaf een beeldscherm: de digitale lezer

Toch kun je jouw schermlezen verbeteren met slimme aanpassingen. Uit onderzoek blijkt dat je brein op een andere manier werkt bij schermlezen dan bij papierlezen. Als je weet hoe dat zit, kun je technieken toepassen waarmee je beter begrijpt wat je leest. Dit helpt je om efficiënter te werken én te leren.

Of je nu leest op een e-reader in de trein of op je laptop tijdens je werkdag: het loont om te investeren in je digitale leesvaardigheden. Op de overzichtspagina over snellezen vind je praktische technieken die je meteen kunt gebruiken. Zo krijg je meer grip op informatie, zelfs vanaf een scherm.

Lezen vanaf beeldscherm hoeft geen last te zijn. Met kleine aanpassingen en inzicht in hoe jouw brein werkt, wordt digitaal lezen een vaardigheid waar je elke dag profijt van hebt. Begin vandaag nog, en ontdek hoe je jouw leestempo, focus en begrip verbetert — ook zonder papier.

De wetenschap over lezen vanaf een beeldscherm?

Als je leest vanaf een beeldscherm, dan werkt je brein anders dan bij papier. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat mensen vaak minder goed onthouden wat ze op een scherm lezen. Je denkt misschien dat je alles begrijpt, maar in werkelijkheid onthoud je minder dan je zou willen.

Een belangrijke oorzaak is het zogenaamde screen inferiority effect. Dit houdt in dat je hersenen minder diep verwerken wat je leest op een scherm. Onderzoekers zoals Delgado en Mangen hebben dit meerdere keren aangetoond. Je leest sneller digitaal, maar dat gaat vaak ten koste van begrip en concentratie.

Delgado et al. (2018) voerden een meta-analyse uit waarin ze 54 studies onderzochten. Ze concludeerden dat lezen van schermen leidt tot een significant lager tekstbegrip dan lezen van papier, vooral bij informatieve teksten en onder tijdsdruk.

Mangen et al. (2013) onderzochten hoe het medium invloed heeft op het leesproces. Ze ontdekten dat lezers op papier beter presteerden bij het ordenen van gebeurtenissen in een verhaal dan lezers op een e-reader, wat suggereert dat de fysieke ervaring van papier bijdraagt aan beter begrip.

Toch is er goed nieuws. Als je je scherminstellingen verbetert en leest met gerichte aandacht, kun je dit effect deels opvangen. Ook speelt digitale leeservaring een rol: hoe vaker je oefent met bewust lezen op een scherm, hoe beter je erin wordt. Jij hebt dus invloed op je leeskwaliteit.

Wil je weten hoe je je leestempo kunt verhogen zonder dat het ten koste gaat van je begrip? Bekijk dan de uitleg over leestempo. Daar leer je hoe je jouw natuurlijke leessnelheid kunt verbeteren, ook digitaal.

Vergelijking van leesmedia: wat werkt het beste?

Niet elk scherm is gelijk. Lezen vanaf beeldscherm betekent iets anders als je een laptop gebruikt dan wanneer je een e-reader vasthoudt. Uit onderzoek blijkt dat het soort apparaat veel invloed heeft op je concentratie, comfort en begrip. Sommige media helpen je beter dan andere.

Papier blijft de beste keuze voor diep lezen en langdurige focus. Een e-reader komt dicht in de buurt, vooral door het rustige scherm en het ontbreken van afleiding. Tablets zijn al iets onrustiger door meldingen en felle kleuren. Laptops scoren het laagst, omdat ze je snel laten multitasken.

Wil je ontspannen lezen en je goed kunnen concentreren? Kies dan voor papier of een e-reader. Werk je op een tablet of laptop? Dan heb je extra technieken nodig om je aandacht erbij te houden. Gelukkig zijn er slimme aanpassingen die je hierbij helpen.

Op de pagina over tekstopmaak bij snellezen lees je hoe je de lay-out van digitale teksten kunt gebruiken om beter te focussen. Dit helpt vooral als je vaak leest op tablet of laptop. Zo maak je het meeste van je scherm.

Hoe lees je effectief vanaf elk medium?

Elk apparaat vraagt om een andere aanpak. Lezen vanaf een beeldscherm is iets anders dan lezen van papier. Door je manier van lezen aan te passen aan het medium, haal je meer uit je leestijd. Hier lees je per apparaat wat het beste werkt en wat je zelf kunt doen.

Papier is ideaal voor diep lezen. Onderstreep belangrijke zinnen, schrijf aantekeningen in de kantlijn en blader terug als iets onduidelijk is. Papier geeft rust. Er zijn geen meldingen, geen knoppen, geen afleiding. Dit maakt papier de beste keuze voor studieteksten of ingewikkelde informatie.

E-readers zijn ontworpen om prettig te lezen. Gebruik de woordenboekfunctie en markeer kernzinnen. Zet het scherm niet te fel en kies voor rustige lettertypes. Vermijd scrollen en gebruik liever paginavooruit. Op die manier blijft je brein in het ‘leesritme’ en onthoud je meer.

Tablets zijn kleurrijker en multifunctioneel, maar leiden sneller af. Schakel meldingen uit, gebruik leesapps zoals Pocket en pas de tekstgrootte aan. Lees bij voorkeur in korte sessies van 20 tot 25 minuten. Combineer het lezen met pauzes om je ogen en concentratie te sparen.

Laptops zijn handig, maar vragen veel van je aandacht. Zet je scherm op full-screen, gebruik de leesmodus in je browser en sluit alle andere vensters. Maak aantekeningen op papier of in een apart document. Zo blijf je actief met de inhoud bezig en voorkom je dat je afdwaalt.

Toelichting bij de grafiek: De weergegeven leessnelheden zijn gebaseerd op gemiddelden voor ongeoefende lezers. Dat wil zeggen: lezers zonder specifieke training in snellezen of andere leesstrategieën. De verschillen tussen de media zijn gebaseerd op trends uit wetenschappelijk onderzoek, waarbij lezen van papier doorgaans het snelst en meest comfortabel is.

Zo toonde een studie van Jakob Nielsen aan dat lezen op een iPad gemiddeld 6,2% langzamer is dan op papier, en op een Kindle zelfs 10,7% langzamer . Andere onderzoeken bevestigen dat schermlezen vaak gepaard gaat met meer afleiding en vermoeidheid, wat het tempo verlaagt.

Deze cijfers zijn indicatief en kunnen variëren per persoon, tekstsoort en leesomgeving. Met training en de juiste technieken is het mogelijk om op alle media sneller en effectiever te lezen.

Toelichting bij de grafiek: De score van 100% begrip bij papier betekent niet dat je áltijd alles begrijpt wat je leest op papier. Het is een referentiewaarde: in wetenschappelijk onderzoek wordt papier vaak gebruikt als standaard, omdat mensen daarop gemiddeld het beste scoren in tekstbegrip.

De andere media (e-reader, tablet, laptop) worden vergeleken met papier. Een score van 75% bij laptop betekent dus: mensen begrijpen gemiddeld 75% van wat ze op papier zouden begrijpen, bij dezelfde tekst en onder dezelfde omstandigheden.

Begrip hangt ook af van jouw leesdoel, voorkennis, en concentratie. Daarom zijn deze cijfers relatief en indicatief, geen absolute metingen.

Snellezen vanaf beeldscherm: kan dat echt?

Je kunt zeker sneller leren lezen vanaf een beeldscherm, maar het vraagt een andere aanpak dan op papier. Je ogen bewegen anders en je raakt sneller afgeleid. Toch kun je technieken gebruiken waarmee je meer grip krijgt op je leestempo en concentratie.

Denk bijvoorbeeld aan visuele leidtechnieken zoals lezen met je vinger of cursor. Dat klinkt simpel, maar het helpt je ogen om een ritme te vinden. Ook helpt het om vooraf te bepalen wat je uit een tekst wilt halen. Zo lees je met meer focus en minder herlezing.

Er zijn apps zoals Spritz en BeeLine Reader die beloven dat je veel sneller kunt lezen. Maar let op: onderzoek laat zien dat zulke apps je leestempo wel verhogen, maar je tekstbegrip juist verminderen en bij het gebruik van BeeLine reader (Koornneef, A.W.; Kraal, A.,2022) het tempo bij sommige testpersonen zelfs lager werd. Je herkent de woorden wel, maar de betekenis glipt vaak weg.

Een veelgebruikte techniek in snelleesapps is RSVP, oftewel Rapid Serial Visual Presentation. Daarbij verschijnt elk woord snel achter elkaar op dezelfde plek op het scherm. Het idee is dat je ogen zo minder hoeven te bewegen, waardoor je sneller leest met minder inspanning.

Apps zoals Spritz, Spreeder en ReadMe! maken gebruik van deze techniek. Het klinkt efficiënt, maar onderzoek van Schotter, E. R., Tran, R., & Rayner, K. (2014) laat zien dat RSVP vaak ten koste gaat van begrip. Omdat je niet terug kunt lezen of overzicht hebt over de zin, verwerk je de inhoud minder diep en onthoud je minder.

Vooral bij complexe of informatieve teksten is RSVP daarom geen ideale aanpak. Je herkent wel de woorden, maar de betekenis blijft oppervlakkig. Snellezen moet niet alleen gaan om tempo, maar vooral om balans tussen snelheid en begrip — en die ontbreekt bij RSVP vaak.

Wil je echt effectiever lezen? Dan is trainen van je eigen leesvaardigheid belangrijker dan een app. In de cursus snellezen leer je bewezen technieken waarmee je sneller en met meer begrip leest — ook vanaf beeldscherm.

Overzicht van snellees apps

Hoewel een snellees app kan helpen bij het verhogen van je leessnelheid, is het belangrijk om te beseffen dat hogere snelheden soms ten koste kunnen gaan van het begrip. Voor complexere teksten of diepgaand begrip kan het nuttig zijn om traditionele leesmethoden te combineren met deze technologieën.

7 Praktische tips

Lezen vanaf een beeldscherm vraagt iets anders van je brein dan lezen van papier. Je raakt sneller afgeleid, je ogen worden eerder moe en je leest vaak in een andere houding. Toch kun je met een paar slimme aanpassingen het lezen op scherm veel prettiger en effectiever maken. Hieronder vind je zeven praktische tips.

Lees in sessies van 25 minuten

Lang achter elkaar naar een scherm kijken vermoeit je ogen en brein. Werk daarom in blokken van 25 minuten met een korte pauze. Na vier blokken neem je een langere pauze. Zo blijf je scherper en kun je langer gefocust lezen vanaf een beeldscherm.

Gebruik een visuele geleider

Volg de regels met je cursor, een pen of je vinger. Dit helpt je ogen om gericht te blijven en voorkomt dat je verspringt of afdwaalt. Vooral bij langere teksten of moeilijke stukken geeft deze techniek meer ritme en structuur tijdens het lezen.

Pas je scherminstellingen aan

Zorg voor voldoende contrast, een rustig lettertype en een comfortabele helderheid. Zet eventueel een warm filter aan, zoals Night Shift of f.lux. Zo raken je ogen minder snel vermoeid en kun je prettiger lezen, zeker wanneer je langere tijd op een scherm kijkt.

Lees fullscreen en zet meldingen uit

Notificaties en open tabs leiden af. Zet meldingen tijdelijk uit en lees in fullscreen-modus. Dit zorgt voor meer rust op je scherm en helpt je beter te focussen op de tekst. Zo voorkom je dat je steeds opnieuw moet beginnen met lezen.

Begin met een voorverkenning

Voordat je echt gaat lezen, scan je eerst de koppen, tussenkopjes en beginzinnen. Zo krijg je een beeld van de structuur. Je weet waar je op moet letten en leest doelgerichter. Deze aanpak bespaart tijd en verbetert je begrip vanaf een beeldscherm.

Gebruik een e-reader bij lange teksten

E-ink-schermen van e-readers zijn rustiger voor je ogen dan tablets of laptops. Ze geven minder reflectie en stimuleren diep lezen. Voor boeken, rapporten of langere artikelen is een e-reader vaak prettiger en gezonder dan lezen vanaf een fel scherm.

Pas snelleestechnieken toe

Met technieken zoals subvocalisatie verminderen, scannen en visueel leiden lees je sneller én met meer grip. In de cursus snellezen leer je hoe je deze technieken toepast op elk schermtype, zodat je slimmer leest zonder begrip te verliezen.

Ervaringen uit de praktijk

De namen van oud-cursisten zijn gefingeerd om hun privacy te waarborgen

Samenvatting en aanbevelingen

Lezen vanaf een beeldscherm is niet per se slechter, maar het vraagt wel meer aandacht en aanpassing. Uit onderzoek blijkt dat papier het meest comfortabel leest en zorgt voor het beste begrip. E-readers zijn een goed digitaal alternatief, terwijl tablets en laptops meer afleiding geven.

Wil je digitaal beter lezen? Pas je scherminstellingen aan, gebruik rustige lettertypes en lees in korte sessies. Kies de juiste techniek per apparaat. Apps kunnen een hulpmiddel zijn, maar ze vervangen geen goede leesvaardigheid. Jij bepaalt hoe effectief je leest.

Train je digitale leesskills bewust. Begin met kleine aanpassingen in je schermgebruik en leer technieken zoals visueel leiden en actief lezen. Wil je jouw leesgedrag verbeteren met praktische oefeningen en wetenschappelijke onderbouwing? Meld je dan aan voor de cursus snellezen.

Als je beter wilt onthouden wat je leest, efficiënter wilt omgaan met tijd en minder wilt scrollen zonder resultaat, dan is investeren in jouw leesvaardigheid een slimme keuze. Je merkt snel verschil — bij werk, studie én ontspanning.

Over de auteur

Bas Hoorn verzorgt trainingen op het gebied van snellezen, mindmappen en timemanagement, en ontwikkelt daarnaast e-learnings die medewerkers in staat stellen om tijd- en plaatsonafhankelijk te leren. Zijn aanpak is gericht op het verhogen van het leerrendement en het direct toepasbaar maken van de geleerde vaardigheden in de praktijk.

Veelgestelde vragen