Motivatie: Uitleg en toepassing

Motivatie is de motor achter alles wat je doet. Of je nu je werk met plezier wilt doen, een opleiding wilt afronden of eindelijk dat sportdoel wilt halen—zonder motivatie kom je moeilijk in beweging. Toch voelt motivatie soms ongrijpbaar. Het lijkt te komen en te gaan wanneer het wil. Gelukkig laat de psychologie zien dat motivatie geen toeval is. Je kunt het begrijpen én versterken.

Wat is motivatie en waarom is het zo belangrijk?

Motivatie is de innerlijke drijfveer die ervoor zorgt dat je in beweging komt. Het helpt je om door te zetten, ook als iets lastig is. Zonder motivatie kom je moeilijk tot actie. Je weet wel wat je zou moeten doen, maar het lukt je niet om te beginnen — laat staan om vol te houden.

Er zijn twee soorten motivatie: extrinsiek (zoals geld of beloning) en intrinsiek (je doet iets omdat je het zelf wilt of belangrijk vindt). Intrinsieke motivatie is krachtiger en duurzamer. Het zorgt ervoor dat je met meer plezier en energie werkt en je werk ook beter afrondt.

Als je merkt dat je motivatie laag is, ligt dat vaak niet aan luiheid. De oorzaak ligt meestal dieper. Misschien voel je te weinig vrijheid, twijfel je aan je eigen kunnen of mis je steun van anderen. Dit sluit aan bij de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci.

Motivatie speelt een grote rol bij het aanpakken van uitstelgedrag. Heb je daar last van? Lees dan ook het artikel over uitstelgedrag verminderen. Daarin vind je praktische tips om meteen aan de slag te gaan. Kleine veranderingen maken vaak al een groot verschil.

Waarom intrinsieke motivatie duurzaam is

Intrinsieke motivatie komt van binnenuit. Je doet iets omdat je het belangrijk vindt, leuk vindt of omdat het bij je past. Daardoor houd je het makkelijker vol. Je bent niet afhankelijk van beloningen of druk van buitenaf. Je kiest er zélf voor om in beweging te komen.

Wanneer je intrinsiek gemotiveerd bent, ervaar je vaak meer voldoening. Je werk voelt betekenisvoller en je bent vaak creatiever en veerkrachtiger. Onderzoek toont aan dat mensen met een hoge intrinsieke motivatie minder snel opgebrand raken en betere resultaten behalen.

Volgens de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci ontstaat duurzame motivatie wanneer je voldoende autonomie, verbondenheid en competentie ervaart.

De drie pijlers van motivatie volgens de zelfdeterminatietheorie

Volgens de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci draait motivatie om drie psychologische basisbehoeften. Als deze behoeften worden vervuld, groeit je intrinsieke motivatie op een natuurlijke manier. Dat geeft energie, richting en voldoening. Het mooie is: je kunt er zelf aan werken.

De eerste pijler is autonomie: het gevoel dat je zelf keuzes mag maken. Als jij invloed hebt op hoe je iets doet, raak je vanzelf meer gemotiveerd. De tweede is competentie: het idee dat je ergens goed in wordt. Door kleine successen te boeken, groeit je zelfvertrouwen en motivatie.

De derde pijler is verbondenheid. Je voelt je meer gemotiveerd als je je verbonden voelt met anderen. Denk aan collega’s die je waarderen, of een doel dat bijdraagt aan iets groters. Deze drie bouwstenen zorgen samen voor duurzame motivatie – en jij kunt er elke dag iets aan doen.

Autonomie – de vrijheid om te kiezen

Als je zelf mag kiezen hoe je iets aanpakt, voel je meer motivatie. Autonomie is één van de drie basisbehoeften in de zelfdeterminatietheorie. Je hebt dan het gevoel dat je handelt vanuit jezelf, in plaats van omdat het moet. Die vrijheid zorgt ervoor dat je werk lichter voelt en dat je meer betrokken bent.

Autonomie gaat niet alleen over alles zelf bepalen, maar vooral over de ruimte krijgen om je werk of dag in te richten op een manier die bij jou past. Je hoeft geen baas te zijn om autonomie te ervaren. Ook als medewerker kun je binnen bepaalde kaders invloed uitoefenen op je planning, volgorde van taken of manier van communiceren.

Kies je eigen ritme

Iedereen heeft een eigen natuurlijke ritme. Misschien werk jij het best in de ochtend, of juist in de middag. Als je dat ritme kunt volgen, ben je vaak productiever én gemotiveerder. Probeer je dag te plannen rond je piekmomenten. Dit heet ook wel energiegestuurd werken, en het helpt om taken te doen op het moment dat jij er het meeste aan hebt.

Geef jezelf een waarom

Motivatie groeit als je weet waarom je iets doet. Autonomie wordt sterker als jij het doel begrijpt en erin gelooft. In plaats van alleen te doen wat er van je wordt gevraagd, stel jezelf de vraag: waarom is dit belangrijk voor mij? Zo ontstaat er meer eigenaarschap en betrokkenheid bij wat je doet.

Maak ruimte voor keuzes

Zelfs kleine keuzes maken al verschil. Kies bijvoorbeeld welk onderdeel van je werk je vandaag eerst oppakt. Of kies de plek waar je werkt: thuis of op kantoor. Het gaat niet om grote beslissingen, maar om het gevoel dat jij iets te zeggen hebt. Dit gevoel geeft vertrouwen en verhoogt je intrinsieke motivatie.

Vermijd controle, kies voor richting

Wanneer je steeds het gevoel hebt gecontroleerd te worden, zakt je motivatie snel weg. Probeer in plaats daarvan duidelijke doelen te stellen en daarbinnen vrijheid te creëren. Dat geldt ook als je leidinggeeft: geef richting, geen bevelen. Dit versterkt niet alleen de motivatie van anderen, maar ook de onderlinge samenwerking.

Autonomie is dus geen luxe, maar een belangrijk fundament voor gemotiveerd gedrag. Als je ruimte voelt om keuzes te maken en je werk op je eigen manier te doen, ga je met meer plezier en toewijding aan de slag. En dat merkt je omgeving ook – sociale bewijskracht werkt namelijk aanstekelijk.

Competentie – jezelf bekwaam voelen

Jezelf bekwaam voelen is een sterke motor voor motivatie. Als je merkt dat je ergens goed in bent of vooruitgang boekt, krijg je vanzelf zin om ermee door te gaan. In de zelfdeterminatietheorie is dit het tweede belangrijke element: competentie. Het gevoel dat je iets kunt en dat je steeds beter wordt, geeft vertrouwen en plezier.

Daag jezelf uit op het juiste niveau

Je groeit het meest als iets nét buiten je comfortzone ligt. Niet te moeilijk, maar ook niet te makkelijk. Door kleine stappen te zetten buiten je vaste patroon, ervaar je sneller succes. En elk succes – hoe klein ook – geeft een boost aan je motivatie. Dat komt omdat je brein dopamine aanmaakt bij elke stap die lukt.

Vier je vooruitgang

We zijn vaak gericht op wat er nog moet gebeuren. Maar juist als je terugkijkt op wat je hebt bereikt, voel je je sterker. Sta elke week even stil bij je groei, hoe klein ook. Schrijf het op of bespreek het met iemand. Door deze reflectie vergroot je je gevoel van competentie, en dus ook je motivatie.

Zoek feedback die je helpt

Constructieve feedback helpt je verder. Niet alleen als je iets verkeerd doet, maar juist ook als je goed bezig bent. Vraag mensen in je omgeving regelmatig om terug te geven wat ze zien. Als je weet waar je staat, kun je gerichter werken aan wat beter kan – en dat voelt prettig.

Leer elke dag iets nieuws

Nieuwe kennis en vaardigheden geven energie. Of het nu gaat om een training, een goed artikel of iets wat je uitprobeert in je werk: leren maakt je scherper. Zeker als je leert over een onderwerp dat je interessant vindt. Kijk bijvoorbeeld eens naar een praktische cursus timemanagement waarmee je efficiënter leert werken.

Geef jezelf ruimte om te groeien

Niemand hoeft perfect te zijn. Het gaat erom dat je stappen zet, fouten durft te maken en daarvan leert. Door jezelf die ruimte te gunnen, ontstaat er minder druk en meer motivatie. Mensen die zichzelf toestaan om te groeien, blijven vaak langer gemotiveerd en presteren beter op de lange termijn.

Jezelf bekwaam voelen zorgt niet alleen voor meer motivatie, maar ook voor meer plezier in wat je doet. Laat zien wat je kunt, vier wat je leert, en blijf nieuwsgierig. Anderen zullen dat zien – en hun vertrouwen in jou werkt dan als een extra stimulans om door te gaan.

Verbondenheid – relaties als brandstof

Motivatie groeit niet alleen van binnenuit, maar ook door de mensen om je heen. Volgens de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci is verbondenheid de derde pijler van duurzame motivatie. Je hebt contact nodig met anderen om je betrokken te voelen en ergens echt voor te willen gaan.

Zoek verbinding met gelijkgestemden

Het helpt enorm als je mensen om je heen hebt die jouw doelen begrijpen of delen. Samen werken aan iets, of simpelweg sparren met iemand die je snapt, geeft motivatie. Je voelt je gesteund, erkend en minder alleen. Daardoor houd je makkelijker vol, ook als het even lastig is.

Laat zien dat je er bent

Verbondenheid is wederkerig: als jij interesse toont in anderen, krijg je die vaak terug. Neem tijd om écht te luisteren, stel vragen, en toon waardering. Door zelf betrokken te zijn, bouw je een netwerk waarin jij ook steun vindt. Dat netwerk is als een vangnet op moeilijke momenten.

Deel je successen en twijfels

Je hoeft niet alles alleen te doen. Door te delen wat goed gaat én waar je mee worstelt, ontstaat er ruimte voor echte gesprekken. Dat maakt contact menselijk en verdiept relaties. Bovendien helpt het om jezelf uit te spreken als je ergens mee zit. Dat lucht op en voorkomt dat je motivatie daalt.

Bouw aan duurzame relaties

Investeer in mensen die je energie geven. Soms helpen kleine gebaren al: een bedankje, een kaartje, of gewoon een eerlijk compliment. Als je relaties voedt, word je zelf ook gevoed. Dit principe van wederkerigheid (Cialdini) versterkt niet alleen de band, maar ook je motivatie om samen doelen te bereiken.

Zoek inspiratie buiten je eigen kring

Soms geeft iemand buiten je directe omgeving nét dat zetje dat je nodig hebt. Denk aan een inspirerende collega, een coach, of deelnemers aan een training die je volgt. In contact met nieuwe mensen kijk je vaak weer met frisse ogen naar je eigen situatie.

Motivatie heeft ruimte, richting én relaties nodig. Als je weet dat je ertoe doet voor anderen en dat je niet alles alleen hoeft te dragen, blijf je makkelijker gemotiveerd. Je hoeft geen extravert te zijn: ook stille vormen van contact kunnen diepgaand en krachtig zijn. Wat telt, is dat je je gezien en gesteund voelt.

Wat als je motivatie mist?

Iedereen heeft wel eens een periode waarin de motivatie ver te zoeken is. Je schuift dingen voor je uit, voelt geen zin of energie en vraagt je misschien af of je wel op de juiste weg zit. Dat is normaal, maar het hoeft niet zo te blijven. Motivatie kun je herstellen.

Kijk eerlijk naar de oorzaak

Soms ligt het aan te weinig autonomie: heb je wel genoeg vrijheid om zelf keuzes te maken? Of voel je je misschien niet bekwaam genoeg voor de taak? Ook gebrek aan verbondenheid kan de motivatie ondermijnen. Je voelt je dan alleen, ongezien of niet begrepen.

Zet kleine stappen

Motivatie komt vaak niet vóór het doen, maar tijdens het doen. Kies iets kleins dat je wél kunt doen. Door in actie te komen ervaar je meer grip, en dat vergroot je motivatie. Je brein houdt van voortgang. Gebruik eventueel deze timemanagement tips om je werk behapbaar te maken.

Zoek steun en structuur

Praat met iemand die je vertrouwt of zoek inspiratie bij mensen die je verder kunnen helpen. Een goede cursus over motivatie en effectiever werken geeft je niet alleen nieuwe inzichten, maar ook structuur. En structuur is vaak precies wat motivatie nodig heeft om terug te komen.

Ervaringen uit de praktijk

Conclusie: motivatie begint van binnen

Echte motivatie komt niet van buitenaf, maar groeit van binnenuit. Als je meer vrijheid ervaart, je bekwaam voelt en verbonden bent met anderen, wordt het veel makkelijker om in actie te komen. Dat zijn de bouwstenen van motivatie volgens de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci.

Gun jezelf groei

Jij kunt leren hoe motivatie werkt én hoe je die versterkt. Door kleine stappen te zetten, maak je jezelf sterker en krijg je meer grip op je werk en leven. Wil je daar actief mee aan de slag? Bekijk dan onze training in motivatie en timemanagement. Zo werk je niet alleen efficiënter, maar ook met meer plezier.

Kies bewust voor verandering

Motivatie is geen toeval. Het is iets wat je kunt voeden, ontwikkelen en onderhouden. Door te investeren in je motivatie werk je met meer focus, veerkracht en voldoening. En dat voel je elke dag opnieuw.

Over de auteur

Bas Hoorn helpt professionals om hun werk slimmer te organiseren, met aandacht voor motivatie, structuur en werkplezier. Zijn aanpak is helder, concreet en gebaseerd op wetenschappelijk onderbouwde principes, zoals de zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan.

Met meer dan 15 jaar ervaring in training en gedragsverandering weet Bas hoe je complexe thema’s als motivatie, planning en timemanagement toegankelijk maakt voor drukbezette mensen. Of je nu werkt in het onderwijs, de zorg, het bedrijfsleven of de politiek: zijn missie is om je grip te geven op je dag én op je richting.

Veelgestelde vragen