Je plant je dag vol goede moed, maar aan het einde blijkt dat je veel minder hebt gedaan dan je dacht. Herkenbaar? Dan ben je niet de enige. Dit komt door de planning fallacy, een bekend psychologisch verschijnsel waarbij mensen structureel onderschatten hoeveel tijd een taak echt kost. Ken de psychologische oorzaken van slecht plannen en voorkom planning fouten.
Inhoud
Waarom heb jij last van planning fallacy?
De planning fallacy is voor het eerst beschreven door Daniel Kahneman en Amos Tversky. Ze ontdekten dat we geneigd zijn om te optimistisch te plannen, zelfs als we uit ervaring weten dat taken vaak uitlopen. Gelukkig kun je leren hoe je hier beter mee omgaat.
Wil jij realistisch leren plannen en eindelijk je doelen halen zonder steeds achter de feiten aan te lopen? Volg dan onze training time management. Hier leer je technieken om je dag slimmer in te delen en je taken beter te plannen. Een kleine investering in je planning zorgt voor grote resultaten.
In dit artikel ontdek je wat de planning fallacy precies is, waarom we deze fout steeds maken, en vooral: hoe jij voorkomt dat je keer op keer je tijd verkeerd inschat. Laten we beginnen!
Wat is de planning fallacy?
De planning fallacy betekent dat je denkt dat je een taak sneller kunt afronden dan in werkelijkheid gebeurt. Zelfs als je eerdere ervaringen hebt die laten zien dat het vaak langer duurt, blijf je optimistisch plannen. Dit patroon is niet alleen persoonlijk; ook grote projecten lijden hieronder.
Psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky ontdekten de planning fallacy in 1979. Ze lieten zien dat mensen vaak uitgaan van het best mogelijke scenario en risico’s onderschatten. Dit optimisme maakt planningen onrealistisch en zorgt voor frustratie als deadlines niet gehaald worden.
De planning fallacy ontstaat vooral als je je richt op je eigen plannen, zonder vergelijkbare projecten als referentie te gebruiken. Hierdoor onderschat je complicaties en onvoorziene omstandigheden. Door je bewust te zijn van deze denkfout, zet je de eerste stap naar betere planningen.
Wil je nog meer leren over hoe je slimmer met je tijd omgaat? Bekijk dan onze tips over timemanagement. Hier vind je praktische inzichten om effectiever te werken en je doelen wél op tijd te behalen.
Hoe ontstaat de planning fallacy?
De planning fallacy ontstaat doordat je brein liever gelooft in het beste scenario dan in een realistische inschatting. Je houdt vooral rekening met wat je hoopt dat gebeurt, en vergeet hoeveel dingen er onderweg mis kunnen gaan. Hierdoor lijken taken simpeler en sneller uit te voeren dan ze zijn.
Optimism bias: je denkt dat het deze keer wel meevalt
Een belangrijke oorzaak van de planning fallacy is optimism bias: de neiging om te denken dat het deze keer wel meevalt. Ook sociale druk en deadlines versterken dit effect. Je wilt laten zien dat je snel kunt leveren. Daardoor maak je een te positieve inschatting van de tijd die je nodig hebt.
Anchoring bias: je bouwt verder op eerdere inschattingen
Vaak gebruik je eerdere (te optimistische) inschattingen als uitgangspunt. Dit heet anchoring bias. Je houdt vast aan een getal dat bekend voelt, ook als de situatie nu anders is. Zo blijf je te optimistisch plannen.
Je leert te weinig van eerdere fouten
Je leert vaak te weinig van eerdere fouten. Als eerdere planningen uitliepen, denk je snel dat het nu beter zal gaan. Hierdoor neem je eerdere vertragingen niet mee in je nieuwe planning. Je schatting blijft daardoor te positief, wat de planning fallacy versterkt.
Foutieve decompositie: je onderschat de samenhang
Je verdeelt grote taken in kleine stukjes en schat elk deel apart in. Daarbij lijkt elk onderdeel simpel. Maar je vergeet hoe de delen samenhangen. Dit heet foutieve decompositie. Daardoor onderschat je hoeveel tijd de volledige taak werkelijk vraagt, en ontstaat opnieuw de planning fallacy.
Focusing illusion: je vergeet de randzaken
Vaak kijk je alleen naar de hoofdtaak. Randzaken zoals overleg, wachttijd of afstemming neem je minder mee. Dit wordt het focusing illusion genoemd. Zo lijkt de taak kleiner dan hij is. Onverwachte onderbrekingen zorgen er dan voor dat de planning alsnog uitloopt.
Illusion of control: je denkt alles onder controle te hebben
Je denkt snel dat je alles onder controle hebt. Door deze illusion of control onderschat je risico’s. Je gaat ervan uit dat alles volgens plan verloopt. Als er toch iets misgaat, heb je daar vaak geen ruimte voor gemaakt in je planning. Zo ontstaat opnieuw de planning fallacy.
Wishful thinking: je laat hoop je inschatting bepalen
Soms hoop je dat een taak snel klaar is, en pas je je inschatting daarop aan. Dit heet wishful thinking. Door je optimistische verwachting houd je geen rekening met realistische hindernissen. De planning wordt daardoor onrealistisch, en de planning fallacy slaat toe.
Groupthink: de groep denkt te positief
In een team wil niemand de sfeer bederven. Daardoor durf je minder kritisch te zijn. Dit heet groupthink. Iedereen neigt naar een positieve inschatting, ook als risico’s bekend zijn. Zo ontstaat samen een planning die te optimistisch is. De planning fallacy wordt daardoor versterkt.
Gevolgen van de planning fallacy
Als je de planning fallacy niet aanpakt, loop je steeds vaker tegen problemen aan. Je planning klopt niet, de werkdruk stijgt en de kwaliteit van je werk daalt. Gelukkig kun je dit voorkomen met betere planningsvaardigheden. In onze cursus timemanagement leer je hoe.
Je planning loopt steeds uit
Als je last hebt van de planning fallacy, maak je vaak een te optimistische tijdinschatting. Je begint vol goede moed, maar loopt snel achter op je planning. Daardoor moet je ad hoc oplossingen zoeken. Dit zorgt voor onrust en vergroot de kans dat je planning steeds uitloopt.
Kwaliteit van je werk daalt
Omdat je planning steeds uitloopt, moet je vaak sneller werken. Je maakt dan sneller fouten of levert minder goed werk. Zo beïnvloedt de planning fallacy niet alleen je tijdsplanning, maar ook de kwaliteit van je werk. Uiteindelijk zorgt dit voor frustratie bij jezelf en je collega’s.
Je schuift werk steeds verder vooruit
Wanneer je structureel te optimistisch plant, schuif je werk vaak vooruit. Je begint te laat of stelt moeilijke taken uit. Daardoor bouw je achterstanden op. Realistisch plannen helpt je om beter overzicht te houden en voorkomt dat je planning fout loopt door deze valkuil.
Je werkdruk en stress nemen toe
Als je planningsfouten blijft maken, neemt de werkdruk toe. Je voelt meer stress omdat je telkens achter de feiten aanloopt. Dit kan leiden tot vermoeidheid en zelfs burn-outklachten. Door betere timemanagement technieken toe te passen, voorkom je dat de planning fallacy je energie kost.
Je collega’s raken gefrustreerd
Je collega’s merken het ook als je tijdsplanning vaak niet klopt. Zij moeten dan hun eigen werk aanpassen om jouw achterstand op te vangen. Dit belemmert de samenwerking en zorgt voor spanningen in het team. Door planning fouten te vermijden, werk je prettiger samen.
Voorbeelden van de planning fallacy in de praktijk
Je ziet de planning fallacy overal om je heen. Denk aan een bouwproject dat maanden langer duurt dan gepland, of een student die pas op het laatste moment beseft dat een scriptie veel meer tijd kost dan gedacht. Ook bij dagelijkse taken, zoals rapporten schrijven, komt dit vaak voor.
Zelfs eenvoudige klussen zoals een boodschappenrondje of een korte vergadering lopen vaak uit. Dat gebeurt omdat je geen rekening houdt met onverwachte obstakels of kleine vertragingen. Daardoor lijkt elke taak op papier korter dan in werkelijkheid.
Ook in teams en bedrijven zie je de gevolgen. Een IT-project dat ‘binnen drie maanden’ klaar zou zijn, loopt uit naar zes maanden of langer. Zonder een realistische planning ontstaan er frustraties en extra kosten. Het effect is groter dan je denkt.
8 praktische tips om planning fallacy te voorkomen
Uit onderzoek blijkt dat mensen gemiddeld 30% tot 50% te optimistisch plannen (Buehler et al., 1994; Kahneman & Tversky, 1979). Soms is zelfs 50% tot 100% extra tijd nodig. Met de volgende tips maak je realistischere planningen en voorkom je dat je steeds in tijdnood komt.
1. Gebruik gegevens uit eerdere projecten
Voorkom de planning fallacy door altijd te kijken naar vergelijkbare projecten uit het verleden. Analyseer hoeveel tijd vergelijkbare taken écht kostten. Door historische data te gebruiken, maak je een realistische planning en verminder je de kans dat je planning uitloopt.
2. Plan met voldoende marge
Houd altijd rekening met onverwachte onderbrekingen. Voeg extra tijd toe aan je planning voor onvoorziene omstandigheden. Zo blijft je planning haalbaar, zelfs als niet alles volgens plan verloopt. Dit voorkomt dat je door optimisme te strak plant.
3. Pas de Pickle Jar methode toe
Gebruik de Pickle Jar methode om de planning fallacy te vermijden. Plan eerst je belangrijkste taken (de ‘keien’) en vul daarna pas je dag met kleinere taken (de ‘kiezels’ en het ‘zand’). Zo geef je prioriteit aan wat echt telt en voorkom je tijdsdruk.
4. Doe een pre-mortem analyse
Voordat je start, stel je jezelf de vraag: stel dat het project mislukt, wat zou dan de oorzaak zijn? Door mogelijke knelpunten vooraf in kaart te brengen met een pre-mortem analyse, herken je valkuilen in je tijdsplanning en maak je betere inschattingen.
5. Schat taken altijd pessimistisch in
Bij het maken van een realistische planning is het slim om bewust iets ruimer in te schatten. Reken liever met het worstcasescenario dan met het beste scenario. Zo vang je vertragingen beter op en bouw je veerkracht in je planning.
6. Vraag feedback van anderen
Laat collega’s of teamleden meekijken naar je planning. Een frisse blik helpt om blinde vlekken en optimistische aannames te signaleren. Zo voorkom je dat je de planning fallacy onbewust versterkt.
7. Breek grote taken op in deelstappen
Door grote taken te verdelen in concrete deelstappen krijg je beter zicht op wat er nodig is. Je ziet sneller waar extra tijd of voorbereiding nodig is. Zo maak je je planning concreter en realistischer.
8. Verbeter je timemanagement vaardigheden
Goede timemanagement vaardigheden helpen je om beter te plannen en valkuilen zoals de planning fallacy te vermijden. Leer prioriteiten stellen, overzicht houden en slimme planningsmethoden toepassen. Bekijk hiervoor ook onze uitgebreide tips over timemanagement.
Ervaringen uit de praktijk
Manon, industrieel ontwerper
Als industrieel ontwerper had ik altijd last van strakke deadlines die ik zelden haalde. Mijn planningen waren veel te optimistisch en ik voelde steeds meer stress. Na het volgen van de training time management leerde ik realistisch plannen, met ruimte voor onverwachte dingen. Door bufferzones in te bouwen en eerdere projecten als referentie te nemen, houd ik nu overzicht. Mijn deadlines haal ik voortaan met gemak en ik kan mijn creativiteit veel beter kwijt zonder tijdsdruk.
Esmée, onderwijzeres
Ik dacht altijd dat ik in een middag alle lessen voor een week kon voorbereiden. Maar in de praktijk kwam ik vaak uren tekort en moest ik avonden doorwerken. Dankzij de tips uit de training time management, zoals het maken van een realistische dagplanning en het toepassen van de Pickle Jar methode, plan ik nu veel slimmer. Mijn werkdruk is afgenomen en ik heb weer vrije avonden om echt te ontspannen.
Yasmin, facility manager
In mijn werk als facility manager werd ik steeds ingehaald door onverwachte taken. Mijn planning was altijd te strak. Tijdens de training time management heb ik geleerd om extra tijd in te plannen voor verstoringen. Sindsdien loopt mijn werkdag veel soepeler en kan ik sneller reageren op onverwachte situaties zonder dat mijn belangrijkste taken in de knel komen.
Yael, projectmanager
Projectplanningen waren mijn grootste frustratie. Elk project liep uit, hoe goed ik ook dacht te plannen. De inzichten over de planning fallacy uit de training hebben echt mijn aanpak veranderd. Door referentieprojecten te gebruiken en mijn optimisme te corrigeren, zijn mijn planningen nu veel realistischer. Mijn team waardeert de verbeterde structuur enorm en we leveren projecten steeds vaker op tijd op.
Jonas, management trainee
Als management trainee zat ik vaak tot laat te werken omdat ik dacht dat alles sneller zou gaan dan het ging. Na de training time management snap ik beter hoe de planning fallacy werkt. Ik pas nu elke dag een korte realistische planning toe en bouw extra ruimte in. Het resultaat is dat ik mijn werkdag beter afrond en meer energie overhoud voor mijn verdere ontwikkeling.
Plan realistisch en voorkom de planning fallacy
De planning fallacy laat zien hoe gemakkelijk je jezelf kunt misleiden bij het maken van planningen. Door optimisme en onderschatting lijkt alles sneller te gaan dan het echt gaat. Het goede nieuws is: met bewust plannen kun je dit effect sterk verminderen en je resultaten verbeteren.
Gebruik lessen uit de psychologie, zoals het leren van eerdere ervaringen en het inbouwen van bufferzones. Pas technieken toe zoals de Pickle Jar methode om beter overzicht te houden en flexibel te blijven als er iets misgaat. Kleine veranderingen in je aanpak leveren grote voordelen op.
Wil jij serieus werk maken van realistisch plannen en slimmer werken? Schrijf je dan in voor onze training time management. Daar leer je hoe je je planningen stevig onderbouwt, slimmer omgaat met je tijd en zonder stress je doelen bereikt. Jouw volgende stap naar meer grip op je werk begint vandaag!
Over de auteur
Bas Hoorn is expert in effectief en efficiënt werken en oprichter van Timension. Met ruim 15 jaar ervaring helpt hij professionals en organisaties om meer te bereiken met minder moeite. Bas combineert inzichten uit de psychologie, zoals de planning fallacy, met praktische methodes om slimmer te plannen en werken. Zijn aanpak is no-nonsense, wetenschappelijk onderbouwd en altijd gericht op directe toepasbaarheid. Bas verzorgt trainingen en e-learningprogramma’s waarin deelnemers leren hoe ze grip krijgen op hun tijd, prioriteiten stellen en duurzame werkgewoontes ontwikkelen.
Veelgestelde vragen
Wat is de planning fallacy?
De planning fallacy is de neiging om structureel te onderschatten hoeveel tijd een taak kost. Mensen zijn vaak te optimistisch bij het plannen, zelfs als ze weten dat vergelijkbare taken eerder langer duurden dan verwacht.
Wie hebben de planning fallacy ontdekt?
De planning fallacy werd voor het eerst beschreven door psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky in 1979. Hun onderzoek liet zien dat mensen systematisch fouten maken bij het inschatten van benodigde tijd en middelen.
Waarom onderschatten we steeds de benodigde tijd?
We onderschatten tijd door optimisme bias en doordat we focussen op ons plan in plaats van op eerdere ervaringen. Daardoor houden we onvoldoende rekening met onverwachte problemen en vertragingen.
Hoe kun je de planning fallacy voorkomen?
Je voorkomt de planning fallacy door bufferzones in te bouwen, referentieprojecten te gebruiken en technieken zoals de Pickle Jar methode toe te passen. Ook helpt het om een realistische dagplanning te maken.
Wat zijn voorbeelden van de planning fallacy in de praktijk?
Voorbeelden zijn bouwprojecten die vertragen, studenten die scripties te laat afronden en dagelijkse taken zoals rapporten die meer tijd kosten dan gepland. De planning fallacy komt voor in zowel kleine als grote projecten.
