Hoe is het mogelijk dat de ene leidinggevende altijd steun heeft van zijn team en een andere leidinggevende de grootste moeite heeft om zijn mensen mee te krijgen? Is het charisma of een onbewust aangeleerd talent? Nee, er is een grote kans dat ze zich onderscheiden met hun leiderschapsstijl: dienend leiderschap.
Inhoud
Evenwicht tussen doelstellingen en behoeften van mensen
Het helpt natuurlijk als je als leidinggevende aardig wordt gevonden en van nature sympathiek bent. Waar het echter om gaat is dat een leidinggevende in staat is om de behoeften van het team boven die van zichzelf te stellen. De leider weet gemeenschapszin te ontwikkelen zonder de doelen waar het team voor verantwoordelijk is uit het oog te verliezen.
Dienend leiderschap gaat niet vanzelf: het vraagt van leidinggevenden om continu te zorgen voor evenwicht tussen enerzijds de (harde) doelstellingen van de organisatie en anderzijds de behoeften en persoonlijke eigenschappen van de medewerkers.
Wat is dienend leiderschap?
Dienend leiderschap herkennen we vaak binnen organisaties die innovatief en wendbaar zijn. Bijna altijd zijn dit organisaties waar kenniswerkers werken en die snel moeten reageren op maatschappelijke en technologische veranderingen.
Een leiderschapsstijl die de maatschappelijke belangen, die van de medewerkers en die van de organisatie in evenwicht houdt noemen we dienend leiderschap.
Een typisch kenmerk waaraan dienend leiderschap aan kan worden herkend is dat medewerkers veel autonomie gegund krijgen en dat ze zelfstandig en resultaatgericht mogen en kunnen werken.
Dienend leiderschap vraagt om een aantal eigenschappen van leidinggevenden die nauw samenhangen met hun persoonlijkheid. De 9 belangrijkste eigenschappen zijn:
1. Dienend leiderschap vereist een toekomstgerichte attitude
Dienende leiders zijn toekomstgericht. Ze hebben een goed begrip van de potentie van de organisatie en het team en hebben een realistisch besef van de wat met de organisatie en het team bereikt kan worden.
Vanuit deze toekomstgerichtheid zijn dienende leiders in staat om hun team en zichzelf verder te ontwikkelen. Hierbij weten ze heel goed hoeveel vrijheid ze aan medewerkers kunnen geven om zichzelf te ontwikkelen en ook fouten te kunnen maken.
2. Een dienende leider heeft een evolutiemindset
Werk je binnen een organisatie of met een verzameling mensen? De kwaliteit van een team moet zich blijven ontwikkelen. Het is een iteratief proces waarbij continu verbeteren centraal staat. Dat is een evolutie en geen revolutie.
Dienende leiders begrijpen heel goed dat het succes van de organisatie voortkomt uit de mensen binnen de organisatie. Dit betekent dat ze continu op zoek zijn naar manieren om het team te verbeteren en medewerkers helpen met de ontwikkeling van hun carrière.
Investeren in medewerkers is daarmee dus ook investeren in de organisatie. Dit kan bijvoorbeeld door medewerkers verder op te leiden en continu op zoek te gaan naar manieren om het volledige potentieel van de medewerker te ontwikkelen.
3. Voorbeeldfunctie is essentieel bij dienend leiderschap
Dienend leiderschap kan niet zonder zelf het goede voorbeeld geven. Dit betekent dus dat de leidinggevende zegt wat hij doet en doet wat hij zegt. Onlosmakelijk vraagt dit ook om transparante en eerlijke communicatie.
Door het goede voorbeeld te geven en open en eerlijk te zijn zorgt een leidinggevende er bovendien voor dat zijn gedrag voorspelbaar wordt. Het is aangetoond dat voorspelbaarheid bijdraagt aan vertrouwen.
Het goede voorbeeld geven betekent dus ook dat een leidinggevende nooit opzettelijk of manipulatief een voorstelling van zaken rond een project of taak in het leven zal roepen dat niet in overeenstemming is met de werkelijkheid.
Verder is het van belang dat een leidinggevende ook het goede voorbeeld geeft als het aankomt op effectief en efficiënt werken. Met een cursus time management is op dit vlak in heel korte tijd veel winst te behalen.
De vuistregel is dat een leidinggevende niet iets van zijn medewerkers zal vragen waartoe hij zelf nooit bereid zou zijn.
4. Dienend leiderschap vraagt om openstaan voor feedback
Een dienende leider gaat kritiek niet uit de weg. Sterker nog: feedback wordt zelfs gewaardeerd en beschouwd als input voor verbetering en groei. Hierbij maakt het niet uit of de feedback positief of negatief is.
Het principe waar dienend leiderschap ook van uit gaat is dat een klacht (over de manier van leidinggeven) een geschenk is. Los van de eigen ontwikkeling draagt een cultuur waarin over en weer feedback gegeven kan worden bij aan een goede invulling van de eerdergenoemde voorbeeldfunctie.
Feedback delen kan op verschillende manieren. Het kan in de vorm van een persoonlijk gesprek maar ook door middel van bijvoorbeeld een online vragenlijst (denk aan bijvoorbeeld een Google formulier). Een andere manier is een ‘gouwe ouwe’: het ideeënbusje.
Hoe weet je wat je niet weet? Groei, verbetering en ontwikkeling kunnen niet zonder feedback. Maak dus werk van feedback.
5. Van nature leergierig
Niemand heeft alle wijsheid in pacht. En dat is ook helemaal niet nodig. Bovendien is het onmogelijk om alles te kennen, kunnen en weten. Dit betekent echter niet dat leren onbelangrijk is.
Wat noodzakelijk is, is de wil om te leren en het kweken van leergierigheid. Een leercultuur ontstaat bijna altijd bij de leidinggevende. Door zelf het goede voorbeeld te geven.
Veel artikelen en boeken lezen, podcasts beluisteren en deze kennis delen met de medewerkers (of geleerde lessen in de praktijk brengen) werkt aanstekelijk.
Een andere manier om het leren van elkaar te bevorderen is working out loud. Door medewerkers te stimuleren om kennis en ervaringen met elkaar (op een online omgeving) uit te wisselen ontstaat een collectief brein.
In een tijd dat mensen steeds vaker vanuit huis werken en elkaar minder vaak tegenkomen op kantoor, hangt het in stand houden van een leercultuur onlosmakelijk samen met dienend leiderschap.
6. Dienend leiderschap kan niet zonder communicatieve vaardigheden
Dienend leiderschap en eenrichtingsverkeer in de communicatie staan haaks op elkaar. Top down werkinstructies verstrekken en alleen maar zenden van informatie is niet duurzaam.
Actief luisteren versterkt de relatie met het team. Dit bekent dus dat de dienende leider tijd en ruimte heeft voor gesprekken met teamleden. Het voeren van goede gesprekken vormen de basis van gemeenschapszin en de welwillendheid om elkaar te helpen.
Een dienende leider zal dus echt moeten luisteren om te weten wat de behoeften en doelen van medewerkers zijn. Pas als medewerkers zich echt gehoord voelen zijn zij ook bereid om zelf te luisteren.
7. Delegeren in plaats van micromanagement
Niemand kan alles alleen. Leidinggevenden weten dat dit ook voor henzelf opgaat. Ze zullen dus in staat moeten zijn om te delegeren of om hulp te vragen. De kracht van dienend leiderschap is dat dit ook de bedoeling is.
Een goede leidinggevende kent de expertise en talenten van alle medewerkers en is in staat om te delegeren. Delegeren is wat anders dan een taak toewijzen en omschrijven hoe de taak moet worden uitgevoerd.
Bij dienend leiderschap staat vooral ‘wat’ in plaats van ‘hoe’ centraal. Door een medewerker het vertrouwen te geven om zelfstandig een resultaat te bereiken geeft een leidinggevende die medewerker de kans op het naar eigen inzicht uit te voeren, zichzelf te ontwikkelen en om een mooi resultaat te bereiken.
8. Anderen zijn belangrijker dan het eigen ego
Dienend leiderschap is dienend. Impliciet houdt dit in dat anderen op de eerste plaats komen. Om een sterke relatie op te bouwen met de medewerkers is het belangrijk om benaderbaar te zijn.
Heel praktisch betekent benaderbaarheid dat je deur letterlijk open staat en als je hybride werkt via ZOOM, Teams of Google Meet te benaderen bent. Tot zover de logistiek.
Benaderbaarheid uit zich ook in houding en gedrag. Het is simpel: een aardig en sympathiek persoon is prettiger in de omgang dan iemand die bars is.
9. Dienend leiderschap kan niet zonder zelfbewustzijn
Ken u zelve! Dienend leiderschap vraagt om zelfbewuste leidinggevenden. Naar zichzelf kunnen kijken en zichzelf begrijpen is heel belangrijk. Om die reden is de eerdergenoemde feedbackcultuur curciaal.
Iedereen vindt het lastig om kritisch naar zichzelf te kijken. Toch is het belangrijk om sterke en zwakke punten te herkennen. Er zijn verschillende tests die je meer inzicht kunnen geven. Denk bijvoorbeeld aan de Meyers-Briggs Type Indicator (MBTI) of de DISC test die gevoel voor richting kunnen geven.
Het begint echter met de bereidheid om te luisteren naar anderen. Actief vragen om feedback van mensen die positief kritisch zijn zorgt voor meer inzicht.
Conclusie
Dienend leiderschap is een effectieve leiderschapsstijl om een team te ontwikkelen en doelen te bereiken. Daarbij moet het belang van medewerkers, dat van de organisatie en het maatschappelijk belang in evenwicht met elkaar zijn.
Om dit te kunnen bereiken speelt vertrouwen vanuit de medewerkers richting de leidinggevende een sleutelrol. Op die manier wordt onderlinge welwillendheid naar elkaar toe gekweekt.
Dienend leiderschap vraagt om meer dan vaardigheden. Een de persoonlijkheid van een dienende leider moet over een aantal kenmerken beschikken.
